Argilos 3: Argilos, 25 annees de recherches. Organisation de la ville et de la campagne dans les colonies du Nord de l'Egee, VIIIe – IIIe siecles av. n.e. Actes du colloque de Thessalonique, 25-27 mai 2017

by: ΜΠΟΝΙΑ, Ζ. Perreault, J.

Άργιλος, 25 χρόνια έρευνας

Οργάνωση πόλης και χώρας στις αποικίες του βορείου Αιγαίου, 8ος – 3ος αι. π.Χ.
Πρακτικά του συνεδρίου της Θεσσαλονίκης, 25-27 Μαΐου 2017

Argilos, 25 années de recherches
Organisation de la ville et de la campagne dans les colonies du Nord de l?Égée, VIIIe – IIIe siècles av. n.è.
Actes du colloque de Thessalonique, 25-27 mai 2017

Επιμέλεια / Édité par
Ζήση Μπόνια - Jacques Y. Perreault

Με την συνεργασία / Aide à l?édition
Saskia Deluy - Laure Sarah Éthier

Ελληνοκαναδική Ανασκαφή Αργίλου
Mission archéologique gréco-canadienne d?Argilos

Υπό την διεύθυνση των / Sous la direction de
Ζήση Μπόνια - Jacques Y. Perreault

2021
Publications of the Canadian Institute in Greece
Publications de l?Institut canadien en Grèce
No. 13

Περιεχόμενα – Table des matières
Πρόλογος - Avant-propos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ζήσης Μπόνιας, Jacques Y. Perreault

I. Άργιλος - Argilos

Argilos, colonie grecque sur la côte Nord de la Mer Égée . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ζήσης Μπόνιας, Jacques Y. Perreault 15-61

Τα ανατολικά σύνορα της Μακεδονίας επί Αλεξάνδρου Α´ (2): Άργιλος . . . . . . . . .
Ιωάννης Κ. Ξυδόπουλος 63-75

Ενεπίγραφη κεραμική από την Άργιλο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Άγγελος Μπούφαλης, Νίκη Οικονομάκη, Γιάννης Ζ. Τζιφόπουλος 77-94

Patterns of Pre- and Postcolonial Connectivity at Argilos . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stefanos Gimatzidis 95-123

East Greek (and a Little Laconian) Pottery at Argilos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gerald P. Schaus 125-141

A Red-Figure Lekanis Lid from Argilos. Tracing the Presence of Vases by the Otchët
Group in North Greece . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nikos Akamatis 143-155

Μελανόμορφος αμφορέας του Εργαστηρίου του Ζωγράφου του Λυσιππίδη και άλλα
αττικά αγγεία από το νεκροταφείο της αρχαίας Αργίλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ευρυδίκη Κεφαλίδου 157-187

The Transport Amphoras at Argilos: A Preliminary Report . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mark L. Lawal 189-202

Les armes de jet d?Argilos: pointes de flèches et balles de plomb . . . . . . . . . . . . .
Melvin Romero 203-223

Μελέτη της νομισματικής κυκλοφορίας της Αργίλου : τα νομίσματα του οκοδομικού
συγκροτήματος L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kατερίνα Χρυσανθάκη-Nagle 225-241

A Worked Antler Assemblage from Room L8 of Argilos, Northern Greece
(400 - 350 B.C.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Angelos Gkotsinas, Armelle Gardeisen 243-251

Χρήσεις των φυτών μέσα από την αρχαιοβοτανική έρευνα στην αποικία της Αργίλου
και σε γειτονικούς οικισμούς της Κεντρικής Μακεδονίας στους ιστορικούς χρόνους .
Ευγενία Γκατζόγια, Σουλτάνα-Μαρία Βαλαμώτη 253-278

Argilos et les défenses en briques crues: étude comparative des fortifications en adobe
dans le nord de la Grèce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Keven Ouellet 279-313

Excavation Data on the Urban Planning and City Limits of Argilos during the Fifth
Century B.C. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dimitria Malamidou 315-328

Argilos-Petres: Continuities, Discontinuities and Parallels in Urban Planning
and Architecture in Ancient Macedonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Polyxeni Adam-Veleni 329-340

Η θεωρητική αποκατάσταση και η πρόταση μερικής αναστήλωσης του Αρχοντικού
της Αργίλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Κώστας Ζάμπας, Ειρήνη Δουδούμη, Γεράσιμος Θωμάς, Ευστράτιος Παυλίδης 341-367

Κεραυνοί στην ελληνιστική Άργιλο: Η λατρεία του Δία Καταιβάτη . . . . . . . . . . . . .
Έλλη Μπόνια 369-382



IΙ. Η Μακεδονία και η Θράκη στην εποχή της Αργίλου -

La Macédoine et la Thrace à l?époque d?Argilos -
Macedonia and Thrace in the Age of Argilos
Η Άνδρος κατά τους Γεωμετρικούς και Αρχαϊκούς χρόνους - Η μητρόπολη των τεσσάρων
αποικιών στη Βόρεια Ελλάδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Λυδία Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα 385-406

Από τον αποικισμό του Θερμαϊκού. Ανασκαφές Μεθώνης . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ματθαίος Μπέσιος, Αθηνά Αθανασιάδου, Κωνσταντίνος Νούλας 407-422

Torone and its Colonial Experiences: Thoughts on the Early History of the North
Aegean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
John K. Papadopoulos 423-449

The Akanthian Workshops and the Production of Transport Amphoras . . . . . . . . . . .
Kostas Fili 451-469

Η μεταλλευτική και η μεταλλεία στη χώρα της Ακάνθου και των Σταγείρων.
Τοπογραφία και Τεχνολογία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Κωνσταντίνος Παπαστάθης, Αλέξης Ντονάς 471-497

Μεταφέρθηκε ο υστεροαρχαϊκός ναός της Θεσσαλονίκης από τα αρχαία Στάγειρα; . . .
Κωνσταντιμνος Σισμανίδης 499-516

Παραγωγική και εμπορική δραστηριότητα στη Μακεδονία. Η περίπτωση της Πέλλας .
Mαρία Λιλιμπάκη-Ακαμάτη, Ίωάννης Ακαμάτης 517-532

Culte de héros dans les montagnes des Rhodopes – Images littéraires grecques ou images
réelles du chevalier-héros thrace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Valeria Fol 533-543

The Urban Development of Ancient Aphytis from the Geometric to the Early
Hellenistic Age. Observations on the Topography and Spatial Organisation of the City
and its Surrounding Area . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Vasiliki Misailidou-Despotidou 545-561

Οργάνωση της λατομικής δραστηριότητας και χρήσεις του λίθου στη χώρα και το άστυ
των Αβδήρων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Κωνσταντίνα Καλλιντζη 563-590

Όψεις της αρχαίας Στρύμης(;) μέσα από την αρχαϊκή κεραμική . . . . . . . . . . . . . . . .
Δέσποινα Τσιαφάκη 591-608

Η ελιά και το λάδι στην αρχαία Μακεδονία. Επισκόπηση των στοιχείων για την
ελαιοκαλλιέργεια και την ελαιοποίηση στον μακεδονικό χώρο . . . . . . . . . . . . . . . .
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, Βασιλική Γ. Σταματοπούλου 609-623

Κατάλογος συγγραφέων – Liste des auteurs 625-627
 

 Πρόλογος
Ζήσης Μπόνιας – Jacques Y. Perreault
Οι ανασκαφείς της Αργίλου συναντηθήκαμε για πρώτη φορά το 1991, τον επόμενο χρόνο
άρχισε η ανασκαφή. Λόγω της πρότερης θητείας μας στη Θάσο, ως ερευνητές και ανασκαφείς του νησιού, σκεφτήκαμε να ερευνήσουμε τα κοινά σημεία δύο περιοχών, που από την
αρχαιότητα αποτελούσαν συμπληρωματική ενότητα, το νησί της Θάσου και την απέναντι ηπειρωτική χώρα. Έχοντας μελετήσει το φαινόμενο του αποικισμού των Θασίων στην «Περαία» θέσαμε
ως στόχο να ερευνήσουμε την έλευση, την εγκατάσταση και την διείσδυση των Ελλήνων στην
παραλιακή ζώνη του βορείου Αιγαίου. Στην ουσία επρόκειτο για τον αποικισμό των Ελλήνων στον
θρακικό κόσμο του παράλιου βορείου Αιγαίου.
Κι έτσι μας γεννήθηκε η ιδέα να μελετήσουμε ανασκαφικά, εφόσον αυτό έλειπε από την ως
τότε έρευνα, την δημιουργία των ελληνικών αποικιών στην περιοχή, τον τρόπο ίδρυσης μιας αποικίας, την συνύπαρξη, όπου υπήρχε, με τον ντόπιο πληθυσμό, την οργάνωση της νέας αποικιακής
πόλης, τις σχέσεις της με τον θρακικό κόσμο, την ανάπτυξη του εμπορίου, εν τέλει τον εξελληνισμό της περιοχής. Αυτός ήταν εξ αρχής και παραμένει ο στόχος του ελληνοκαναδικού ερευνητικού
προγράμματος.
Αφού περιηγηθήκαμε διάφορες παράλιες και ηπειρωτικές γνωστές θέσεις καταλήξαμε στην
περιοχή δυτικά των εκβολών του Στρυμόνα, όπου ήταν εμφανή τα ερείπια της αρχαίας πόλης που
ερευνητές πριν από 60 χρόνια είχαν ταυτίσει με την αρχαία Άργιλο, αλλά κανείς δεν είχε επιχειρήσει να ανασκάψει. Με οδηγό τους κομμένους από τον σύγχρονο δρόμο Καβάλας-Θεσσαλονίκης
αλλά και από την καλλιέργεια αρχαίους τοίχους επιχειρήσαμε τις πρώτες τομές μας στις υπώρειες
των δύο λόφων, όπου εκτείνεται η αρχαία πόλη και στην κορυφή, αναζητώντας την ακρόπολη. Τα
αποτελέσματα των ανασκαφικών μας ερευνών, όπως φαίνεται από την παρουσίασή τους στον ανά
χείρας τόμο, αλλά και από τις ως τώρα δημοσιεύσεις μας, υπήρξαν εντυπωσιακά.
Η αποικία της Άνδρου Άργιλος ιδρύθηκε στα μέσα του 7ου αι.π.Χ. στην έξοδο της κοιλάδας
του Στρυμόνα, που αποτελεί την οδό επικοινωνίας με την θρακική ενδοχώρα. Η γεωγραφική της
θέση είναι εξόχως ενδιαφέρουσα. Ενώ οι τρεις αδελφές της πόλεις Σάνη, Άκανθος και Στάγειρα
βρίσκονται στην Χαλκιδική η Άργιλος ιδρύεται στην καρδιά ενός τόπου με εξαιρετικό εμπορικό
ενδιαφέρον. Λίγα μόνο χιλιόμετρα από τον Στρυμόνα, ευρίσκεται μέσα στη χώρα των Βισαλτών
αλλά στο νότιο όριο, πιθανότατα σε επαφή με τους Ηδωνούς της ανατολικής όχθης του Στρυμόνα
και τους Μύγδονες των δυτικών ορίων της Χαλκιδικής.
Τα ελάχιστα στοιχεία, που μας διέσωσε η φιλολογική παράδοση για την πόλη, αναφέρονται
στις καλύτερες στιγμές της ιστορίας της και δείχνουν, πράγμα που επιβεβαίωσαν οι ανασκαφές, ότι
γνώρισε οικονομική άνθηση τουλάχιστον μέχρι την ίδρυση της Αμφίπολης στα 437. Ήδη στα τέλη του 6ου αιώνα η Άργιλος είχε ιδρύσει μία αποικία, το Καρδύλλιον («χωρίον Αργιλίων»), σε ελάχιστη απόσταση στα ανατολικά της μητρόπολης πάνω σε λόφο που ελέγχει την περιοχή των εκβολών
του Στρυμόνα. Η πόλη κατελήφθη από τον Φίλιππο Β´ στα 357/6 κατά την μεγάλη εκστρατεία του
κατά των Θρακών, κατεστράφη εκ θεμελίων και δεν ανοικοδομήθηκε παρά μόνο στην ακρόπολη,
όπου ωστόσο η ζωή διήρκεσε μέχρι τα τέλη του 3ου αι.π.Χ.
Με την συμπλήρωση εικοσιπέντε χρόνων ανασκαφής και έρευνας στην Άργιλο και μετά τη
δημοσίευση τριών μονογραφιών, με αντικείμενο αντίστοιχα τα νομίσματα, την κορινθιακή και την
αττική ερυθρόμορφη κεραμική που βρήκαμε, θεωρήσαμε ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή να δώσουμε στην επιστημονική κοινότητα τα αποτελέσματα των ερευνών μας με την οργάνωση διεθνούς
συνεδρίου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, από τις 25 έως τις 27 Μαΐου 2017. Ο τόμος
αυτός περιλαμβάνει τα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε από ερευνητές που συμμετέχουν στο ελληνοκαναδικό πρόγραμμα, είναι μια επισκόπηση του πλούτου των ευρημάτων και
της ιδιαίτερης συνεισφοράς της Αργίλου στη γνώση μας για τον ελληνικό αποικισμό. Συγχρόνως
απευθύναμε έκκληση και σε άλλους ερευνητές από πανεπιστήμια και ελληνικά και ξένα ερευνητικά κέντρα που, όπως και εμείς, συμβάλλουν, μέσω της αρχαιολογικής, ιστορικής ή φιλολογικής
τους έρευνας, στην καλύτερη κατανόηση της οργάνωσης της πόλης και της χώρας στις αποικίες του
βορείου Αιγαίου από τον 8ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ.

Avant-propos
Ζήσης Μπόνιας – Jacques Y. Perreault

Le projet d?une mission archéologique à Argilos a pris forme en 1991, les fouilles ont débuté l?année suivante. L?origine de cette mission archéologique gréco-canadienne provient de
notre grand intérêt pour la colonisation grecque dans le Nord de la Mer Égée et les relations
entre les Grecs et les Thraces. Après avoir étudié divers aspects de la colonisation parienne à Thasos
et de la pérée thasienne, nous souhaitions aborder ces questions à partir d?une installation grecque
dans la zone côtière du Nord de la mer Égée.
Notre choix s?est arrêté sur le lieu-dit « Palaeokastro », situé à quelques kilomètres seulement
de l?embouchure du fleuve Strymon. Connu comme étant l?ancienne Argilos, le site n?avait jamais
fait l?objet de fouilles systématiques, mais sa situation géographique, à la sortie de la Chalcidique et
à proximité du grand fleuve, devait en faire un important carrefour commercial. En effet, alors que
ses colonies sœurs de Sanè, Akanthos et Stageira sont toutes situées le long de la côte orientale de
la Chalcidique, Argilos avait un accès direct au Strymon et à l?arrière-pays thrace. Guidés par les
vestiges de structures anciennes qui affleuraient à la surface du site, visibles de la route moderne
Kavala-Thessalonique, nous avons effectué les premiers sondages sur le flanc Sud-Est de la colline
et sur son acropole. Les premiers résultats ont été encourageants et impressionnants, et indiquaient
qu?il y avait là probablement le potentiel nécessaire pour étudier la création d?une colonie grecque,
les relations et la coexistence avec le monde thrace, le développement urbanistique et économique
d?une cité grecque et l?hellénisation progressive de la région.
C?est aussi ce que laissaient entrevoir les textes littéraires. Peu nombreux, ils font référence
aux moments forts de l?histoire de la cité. Déjà au dernier quart du VIe siècle av. n.è., Argilos avait
fondé la colonie de Kerdylion, à une courte distance à l?Est de la cité, sur une colline qui surplombe
le grand fleuve et permet d?en surveiller les activités. Elle a peut-être aussi joué un rôle dans la fondation de Tragilos, un établissement mixte gréco-thrace à l?intérieur de la Bisaltie. La ville a connu
une prospérité économique importante, au moins jusqu?à la fondation d?Amphipolis en 437 av. n.è.
Argilos fut occupée par Philippe II en 357/6 lors de sa grande campagne contre les Thraces, puis
détruite et pillée. Seule l?acropole fut réoccupée jusqu?à la fin du IIIe siècle av. n.è.
Au terme de vingt-cinq ans de fouilles et de recherches à Argilos, et après la publication de
trois monographies, portant respectivement sur les monnaies, la céramique corinthienne et la céramique attique à figures rouges trouvées lors des fouilles, le moment était propice au partage avec
la communauté scientifique d?une vue d?ensemble des résultats obtenus, grâce à l?organisation
d?un colloque international qui s?est tenu au musée archéologique de Thessalonique, du 25 au 27
mai 2017. Ce volume regroupe les résultats des recherches menées par les chercheurs associés au programme gréco-canadien, offrant un aperçu de la richesse du site et de l?apport indéniable d?Argilos à nos connaissances sur la colonisation grecque. Mais nous avons également tenu à faire appel
à d?autres chercheurs d?universités et de centres de recherche grecs et étrangers qui comme nous
contribuent, de par leurs recherches archéologiques, historiques ou philologiques, à une meilleure
compréhension de l?organisation de la ville et de la campagne dans les colonies du Nord de l?Égée
du VIIIe au IIIe siècle av. n.è.

Argilos 3: Argilos, 25 annees de recherches. Organisation de la ville et de la campagne dans les colonies du Nord de l'Egee, VIIIe – IIIe siecles av. n.e. Actes du colloque de Thessalonique, 25-27 mai 2017

by: ΜΠΟΝΙΑ, Ζ. Perreault, J.

• ISBN-13: 9780973797961 / 978-0-9737979-6-1
• ISBN-03: 0973797967 / 0-9737979-6-7
• Canadian Institute in Greece, , 2021